yalambarfoundation.org.np

Download Book >>

किरात यलम्बर सवत ५०७७ को गणनाको शुरूवाती बिन्दु खोज्नेक्रममा आखिर ३७९६ भेटिएको छ । मायाले मात्र धान्दैन तथ्य आधार नभएको गणना लोकले मान्दैन । प्राज्ञिक खोजको लगभग सबै प्रकृया पुरा गरि यो ३७९६ भेटिएको कुरा यो पुस्तकले बोलेको छ । कसैलाई चाहिए केही प्रति काठमाडौंमा उपलब्ध भएको जानकारी गराइन्छ । आंशिक कुरा यो लिंकबाट PDF मा पनि हेर्न सक्नुहुन्छ

More read>> http://gfnl.org.np/wp-content/uploads/2016/12/Kirat_Yalamber_Sambat.pdf

किराती ३२ राजाहरूको शासन अवधीसहितको सूचि

किरात येले संवत अध्ययन समन्वय समितिको संयोजनमा “किरात येले संबत अन्तरराष्ट्रिय विशेष विचार गोष्ठी नोभेम्बर १४-१५, २००९” सम्पन्न भयो । उक्त गोष्ठीमा प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मीद्वारा “नेपाली किरात जातिको गौरवपूर्ण ईतिहासको परिप्रेक्ष्यमा किरात येले सवतको प्रचलन तथा संवैधानिक मान्यताको उपक्रम” शिर्षकको अनुसन्धान मुलक कार्यपत्र प्रस्तुत भयो । सो कार्यपत्रमा गोपालराजवंशावलीका आधारमा सूचिकृत गरिएका किरात राजाहरूको सूचि निम्नानुसार रहेकोछः
1) राजा श्री एलम् – ९०
2) राजा श्री पेलं – ८१
3) राजा श्री मेलं – ८९
4) राजा श्री चमिं – ४२
5) राजा श्री धस्कं – ३७
6) राजा श्री वलुंच – ३१ ६ महिना
7) राजा श्री हुतिं – ४० ८ महिना
8) राजा श्री हुरमा – ५०
9) राजा श्री तुसके – ४१ ८ महिना
10) राजा श्री प्रसफुं – ३८ ६ महिना
11) राजा श्री पवः – ४६
12) राजा श्री दास्ती – ४०
13) राजा श्री चम्ब – ७१
14) राजा श्री कंकं – ५४
15) राजा श्री स्वनन्द – ४० ६ महिना
16) राजा श्री फुकों – ५८
17) राजा श्री शिंघु – ४९ ६ महिना
18) राजा श्री जुलम् – ७३ ३ महिना
19) राजा श्री लुकं -४०
20) राजा श्री थोरम – ७१
21) राजा श्री थुको – ८३
22) राजा श्री वर्म्म – ७३ ६ महिना
23) राजा श्री गुंजं – ७२ ७ महिना
24) राजा श्री पुस्क – ८१
25) राजा श्री त्यपमि – ५४
26) राजा श्री मुगमम् – ५८
27) राजा श्री शसरु – ६३
28) राजा श्री गुंणं – ७४
29) राजा श्री खिम्बु – ७६
30) राजा श्री गिरिजं – ८१
31) राजा श्री खुरांज – ७८
32) राजा श्री खिगु – ८५
(स्रोतः किरात येले संवर अभिलेख, संपादक – बलिराज खम्बु, गणेश राई, अमर तुम्याङ, शंकर साम्पाङ राई, २०१०, पृष्ठ-१३)

यलम्बरको काल गणना
1) सूचिकृत ३२ किरात राजाहरूको शासन अवधीहरू जोड्दा नेपाल (हालः काठमाण्डु) उपत्यकामा १९६३ वर्ष ८ महिना रहेको देखिन्छ ।
2) किरातहरू पछि लिच्छवी राजाहरूको शासन सुरु भएको मानिन्छ र लिच्चवी राजा जय वर्माको सालिक काठमान्डु मालि गाउँमा भेटिएको जसमा मिति संवत १०७ अथवा ई.१८५ प्रमाणका रुपमा पाईएकोछ । यही ई १८५ लाई किरात शासनको अन्त्य मानिन्छ ।
3) ३२ किराती राजाहरूको शासन अवधी १९६३ वर्ष ८ महिनामा ई. १८५ घटाउँदा = १७७८ वर्ष ८ महिना हुन आउँछ । अर्थात, राजा एलमको शासन १७७८ वर्ष ८ महिना अधि सुरु भएको हिसाब निस्कियो ।
4) उल्लेखित (घ) अनुसारको १७७८ वर्ष ८ महिनामा हाल(चलिरहे)को ई. सं. २०१६ जोड्दा ‍= ३७९४ वर्ष ८ महिनामा पुगिन्छ ।
5) यसरी गोपाल बंशावलीमा उल्लेखित ३२ किरात राजाहरू र तिनको शासन अवधीको कूल वर्ष महिना र एलम राजालाई पहिलो किराती राजा मानेर यलम्बरको नाममा ‘यलम्बर संबत’को हिसाब निकाल्ने हो भने ई.सं. २०१६ मा यलम्बर संवत ३७९४ वर्ष ८ महिना हुन आउँछ ।

यसरी यलम्बरको काल गणना र निर्धारण गर्ने काम उपरोक्त “किरात येले संबत अन्तरराष्ट्रिय विशेष विचार गोष्ठी नोभेम्बर १४-१५, २००९” मा प्रस्तुत प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मीको “नेपाली किरात जातिको गौरवपूर्ण ईतिहासको परिप्रेक्ष्यमा किरात येले सवतको प्रचलन तथा संवैधानिक मान्यताको उपक्रम” कार्यपत्रका आधारमा सन् १० जनवरी २०११ का दिन (हेर्नोस् – किरात येले संवत अभिलेख, २०१०, पृष्ठ २२९) “किरात येले संबत काल निर्धारण प्रतिवेदन हस्तान्तरण कार्यक्रम” किरात राई यायोक्खा, केन्द्रीय कार्यालय, सुम्निमा हलमा २०६७ पुष २६ गतेका दिन सम्पन्न समेत भएको हो । (स्रोतः किरात येले संवत अभिलेख, २०१०, पृष्ठ -२२९-२३०)

यलम्बर फाउण्डेसनको जन्म र येले संवत
‘किरात येले संबत अध्यन समन्वय समिती’को सँस्थागत स्वभाव नै अध्ययन गर्नका निम्ती मात्र स्थापित अस्थाइ ‘समन्वय समिति’ थियो । यसले ‘अन्तरराष्ट्रिय विचार गोष्ठी’ सम्पन्न गरिसकेपछि ४ किरात जन्य सँस्थाहरूलाई प्रतिवेदन बुझाएए उसको काम स्वतः सकियो । तर, कतिपय गंभीर विषयमा छलफल र अनुसन्धान गरेर तथ्य-सत्यहरू उजागर गर्ने काम समय-समयमा गर्नु पर्ने कुरा महसुस गरेर समन्वय समितिका केही अग्रसर सदश्यहरूको संलग्नतामा यलम्बर फाउण्डेशनको स्थापना भयो ।

येले संवत अध्ययन समन्वय समितिको संयोजनमा “किरात येले संबत अन्तरराष्ट्रिय विशेष विचार गोष्ठी नोभेम्बर १४-१५, २००९” सम्पन्न भएर यलम्बर संवतको नयाँ काल निर्धारण भइसकेकोलाई “छलफलको निम्ती प्रस्तावित” भनेर कलिगत संवत र नयाँ संवत उल्लेख गरी एउटा पञ्चाङ्ग प्रकाशित गरेको थियो । अर्थात, किरात येले (नयाँ) संवत यलम्बर फाउण्डेसनले नै अनुसन्धान गरेर प्रस्तावित गरेको होइन बरु “किरात येले संबत अन्तरराष्ट्रिय विशेष विचार गोष्ठी नोभेम्बर १४-१५, २००९”मा बिभिन्न विद्वान विदुशीहरूको छलफलबाट निर्धारण गरिएको हो । जसलाई “छलफलको निम्ती प्रस्तावित” भनेर यलम्बर फाउण्डेशनले अघि बढाएको मात्र हो । यसपछि ‘गोरखा पत्र’ले प्रकाशित गर्ने (हरेक २ हप्तामा १ पटक) लिम्बु भाषा सिरिजंगा लिपिको भाषा खण्डमा र गणेश राईको संपादनमा प्रकाशित हुने साहित्यिक पत्रिका ‘लिब्जु भुब्जु’मा यलम्बर संबत (नयाँ) उल्लेख गर्ने गरिएको पाइएकोछ ।

येले सम्बत ३७९५ अलिक तथ्यपरक भन्ने लागेको छ । यसका कारणहरुमा:
पुरातात्विक प्रमाणका अनुसार हिन्दुहरुको सभ्यता Indus Valley civilisation को शुरुवात नै ५,००० बर्ष भएको र सभ्यता क्रमश फैलने क्रम 2600-1600 BCE बर्ष पछि मात्र भएको भन्ने तथ्यलाई आधार मान्दा र यस समयमा सभ्यता पुर्ब गँगा नदिको शिर हुदै नदिलाई पच्छाउदै बिस्तार भएको पाईएको हुदा यसै समय काल खन्डमा सभ्यता फैलिने क्रममा उतर तिर किरॉती राजाहरुको संसार पाएको हिन्दु ग्रन्थहरुमा उल्लेख गरिएको हुदा यसरी Indus Valley civilisation फैलिने क्रमको पछिल्लो समय 1600 BCE लाई ध्यानमा राख्दा आर्यहरुले किरॉत राजाहरुलाई भेटेको बर्ष ३६१७ देखिन्छ जुन समय येले सम्बत ३७९६ को छेउछाउ आईपुग्ने देखिन्छ र यसरी येले सम्बत ३७९६ तथ्यलाई प्रमाणित गर्न आधार हुन सक्छ।

यलम्बर सम्बत ३७९५ अलिक तथ्यपरक प्रमाणित गर्न मदत गर्छ भन्ने मेरो अनुमान छ।

Facebook: Banu Pandhak Limbu

लैनसिंह बाङदेल लिखित “जया वर्माको मूर्ति र नेपालको वर्मा वंश” नामको पुस्तकमा लिच्छवी राजा जय वर्माको संवत १०७ (ई.१८५) उल्लेख भएको मालीगाउँमा पाइएको हाल राष्ट्रिय संग्रहलायमा रहेको पूर्ण कदको मूर्ती संकलित र संग्रहित रहेकोछ । यही पुरातात्विक प्रमाणको आधारमा किरात कालको अन्त्य ई. १८५ मा भएको मानिन्छ । यही ई. १८५ लाई किरातहरूको शासन अन्त्य भएको मानेर येले संवतको प्रमाणित गणना गरिएकोछ । सो को विवरण तल दिईएकोछ –

येले सम्बतको (नयाँ) आधार (सन् २०१७ मा)

१। ३२ पुस्ता किरात राजाहरुको शासन काल १९६४ (१९६३ वर्ष ८ महिना) वर्ष रहेको ।

२। किरातहरूको सासनको अन्त्य लिच्छिवी राजा जय वर्माको पालामा भएको भन्ने कुरा काठमाण्डुको माली गाउँमा पाइको जय वर्माको सालिकबाट प्रमाणित भएको । सो सालिकको संवत १०७ अथवा ई. १८५ हुन आउँने । (Bangdel, Lainsingh)

३। जय वर्माको सालिकको ई. १८५ मा किरात राजाहरूको शासन समय १९६४ (१९६३ वर्ष ८ महिना) घटाउँदा ईपू १७७९।८ वर्षमा पुगिन्छ ।

४। ई. १७७९ वर्ष ८ महिनाबाट किरात राजा यलम्बरको शासन सुरु भएको हिसाब निस्कन्छ । यही १७७९।८ मा सन् (हालको) २०१७ जोड्दा ३७९५।८ (अर्थात सन् २०१७ मा येले वर्ष ३७९६) हुन्छ । (माघे सक्रान्तीका दिनदेखी ३७९६ सुरु हुन्छ )

(स्रोतः प्रडा जगदीशचन्द्र रेग्मी, नेपाली किरात जातिको गौरवपूर्ण इतिहासको परिप्रेक्षमा किरात येले संवतको प्रचलन तथा संवैधानिक उपक्रम, किरात येले संवत अध्ययन समन्वय समिति, २०१०, पृष्ठ १३ र पृष्ठ २२७)

स्रोत: विक्रम सुब्बा

किरात येले संवत्को प्रयोग:
– पुष्प थाम्सुहाङले ‘स्रिजङ्गा’ मासिकको वर्ष १, अङ्क ७, २०३० थेसेक्रो (कार्तिक) को पृष्ठ ३ मा पहिलोचोटि किराती तङ्बे –संवत्) ५०७३’ भनेर छापेका थिए ।
– वर्ष १, अङ्क १२ मा दोस्रोपटक किराती संवत् ५०७४ –वि.स.२०३०, चैत्र) भनेर पुष्प थाम्सुहाङले नै छापे ।
– शुभकामना छाप्ने क्रममा यो संवत्को प्रयोग भएको हो । यस संवत्को आधार विक्रमजित हसरतले लेखेको इतिहास पुस्तक हो ।
– जसहाङ मादेनको सम्पादनमा ‘असेक् तङ्बेलेन याक्थुङ योल्ले लोन’ नामको ‘याक्थुङ योल्ले तङ्गप’ उल्लेख गरी पात्रो प्रकाशित गरे । यो पात्रो कलियुग ४० वर्ष गत हुँदा येलम्वरहाङले नेपालमा राज्य स्थापना गरेको भनी वि.सं. २०११ मा ‘संक्षिप्त नेपाल इतिहास’ मा प्रेमबहादुर मावोहाङद्वारा उल्लेख गरिएको आधारमा वि.सं. २०४५/४६ मा क्यालेन्डर सिक्किमबाट पहिलोपटक प्रकाशित भएको हो ।
– २०४६ सालको जनआन्दोलनको शक्तिले नेपालमा प्रजातन्त्रको पुनरस्थापना भएपछि मुलुकका विभिन्न जातिहरुले स्वतन्त्रताको उपभोग गर्दै जातीय पहिचानको खोजी गरे जस्तै किरात लिम्बु जातिले पनि आफ्नो पहिचानको खोजी गर्न सुरु गरे ।
– किरात याक्थुङ चुम्लुङले सिक्किमकै अनुशरण गरेर वि.सं. २०४८ देखि याक्थुङ योल्ले संवत् ५०५१÷५२ सम्म क्यालेन्डर निकाल्यो ।
– यसपछि किरात याक्थुङ चुम्लुङले किरात येले संवत् नाममा भित्ते पात्रो प्रकाशन गर्दै आएको छ । सोही नाममा किरात राई यायोक्खा, किराता याक्खा छुम्मा, सुनुवार सेवा समाज लगायत संस्थाहरुले किरात येले संवत् नाममा भित्ते पात्रो प्रकाशन गर्दै आएका छन् ।
– किराती तङ्बे शब्दको सम्बन्ध किरात सभ्यतासँग रहेको देखिन्छ ।
– ‘याक्थुङ येले तङ्गप’ मा येले शब्दले प्रथम किरात राजा यलम्बरसँग जोलिएको छ यसर्थ कि यो संवत् हाङ यलम्बरले कलियुग ४० वर्ष गत हुँदा काठमाडौँ उपत्यकामा शासन गर्न सुरु गरे भन्ने तर्कमा आधारित छ ।
– यलम्बर हाङको नाम फरक फरक इतिहासकारहरुले फरकफरक उल्लेख गरेपछि येले संवत्को नाम पनि कहिँ किरात संवत्, कहि किरात एले संवत् त कहिँ किरात येले संवत् भनी उल्लेख भयो ।
– यलम्बर फाउन्डेसन –किरातोलोजी रिसर्च सेन्टर)ले किरात येले संवत् ३७९२ –कलिगत आधारित ५०७३) –छलफलका लागि प्रस्तावित) –प्रथम पात्रो) ।
किरात येले संवत्को सम्बन्ध को सँग छ ?
– किराती तङ्बे शब्दको सम्बन्ध किरात सभ्यतासँग रहेको देखिन्छ ।
– ‘याक्थुङ येले तङ्गप’ मा ‘येले’ शब्दले प्रथम किरात राजा यलम्बरसँग जोलिएको छ यसर्थ कि यो संवत् हाङ यलम्बरले कलियुग ४० वर्ष गत हुँदा काठमाडौँ उपत्यकामा शासन गर्न सुरु गरे भन्ने तर्कमा आधारित छ ।
– यलम्बर हाङको नाम फरक फरक इतिहासकारहरुले फरकफरक उल्लेख गरेपछि येले संवत्को नाम पनि कहिँ किरात संवत्, कहिँ किरात एले संवत् त कहिँ किरात येले संवत् भनी उल्लेख भयो ।
– २०६६ साल भाद्र २२ गते सोमबार किरात समन्वय समितिका अध्यक्ष टङ्कराम सुनुवार अध्यक्षतामा सुनुवार सेवा समाजको के.का.मा बसेको बैठकले निम्न अनुसारको निर्णय गर्योः
– किरात, किरात एले, येले भनी चलिरहेको संवत्को सम्बन्धमा अब उप्रान्त “किरात येले संवत्”को रुपमा प्रयोग गर्ने सर्वसम्मत निर्णय गरियो । “संवत्” शब्दलाई आआफ्नो मातृभाषामा प्रयोग गर्ने सहमति समेत यभो ।
– यस बैठकमा सदस्यहरु दुर्गामणि देवान, सुमाया राई, अर्जुन लिम्बु, योगराज लिम्बु, विमला सुनुवार, अन्द्रविक्रम राई, सदस्य सचिव रामजी कोरङरेन, सल्लाहकार मञ्जुल याक्थुम्बा र मानबहादुर सुनुवार साथै आमन्त्रितमा अमर तुम्याहाङ –मुन्धुम पब्लिकेसन प्रा.लि.) आदिको उपस्थिति थियो ।
– किरात येले संवत्को घोषणापत्र २००९ को यसलाई अझ यसरी स्पष्ट पारेको छः “नेपालको इतिहासमा गोपाल तथा महिषपाल वंशीहरुपछि प्रथम किरात राजा यलम्बर –एलम)को पालादेखि मात्र नेपाल एक राष्ट्रका रुपमा विकसित भएको हुनाले राजा यलम्बरको स्मारक संवत्को रुपमा किरात येले संवत् प्रचलनमा रहेको छ ।” –यो घोषणापत्रमा किरात संवत् अध्ययन समन्वय समितिको तर्फबाट वैरागी काइँला र किरात समन्वय समितिको तर्फबाट दुर्गामणि देवान, टकराम सुनुवार, अर्जुन लिम्बु र चतुरभक्त राईले हस्ताक्षर गर्नुभएको छ ।)
हाङ यलम्वरको शासन समयबारेमा इतिहासकारहरु बीच विवाद
लेखक पूरा राज्यकाल आधार वर्ष खुद राज्यकाल हालको वर्ष
प्रेम बहादुर माबुहाङ – – – ई. २०१७
कर्कपेट्रिक १६३० १८५ १४४५ ई. २०१७
गोपालराज वंशावली १९६४ १८५ १७७९ ई. २०१७
पुष्प थाम्सुहाङ
–किराती संवत – – – ई. २०१७
दिनेशराज पन्त – – – ई. २०१७
सिल्भाँ लेभी – – – उल्लेख नभएको
स्रोतः मञ्जुल याक्थुम्बा, २०१०, किरात येले संवत् अभिलेख –लाई समायोजना गरिएको)

किरात येले संवत्को गणना निक्र्योल तथा राष्ट्रिय मान्यताका लागि भएका प्रयासहरु
– २०४८ देखि याक्थुङ येले संवत् उल्लेख गरी किरात याक्थुङ चुम्लुङले क्यालेन्डर प्रकाशित गरे पनि येले संवत्को कुनै ठोस भरपर्दो आधार नभएकाले संवत्का विषयमा अध्ययन अनुसन्धान गर्नुपर्छ भनेर पान्थर फेदेनमा २०५२ मा सम्पन्न किरात याक्थुङ चुम्लुङको तेस्रो महाधिवेशनबाट विषय उठान भई यस पछिका महाधिवेशनमा पनि यी विषय निरन्तर उठान भएको तर ठोस काम नभएको –मञ्जुल याक्थुम्बा) ।
– २०६४ माघमा वैरागी काइँलाले तान्छोप्पाको २०६४ माघ अङ्कमा “किराती संवत्देखि येले संवत्सम्म” लेख प्रकाशित ।
– वैरागी काइँलाको लेखलाई आधार बनाएर बलिराज खम्बुको अगुवाइमा नवसमन्व द्वैमासिकको ब्यानरमा २०६५ माघ १८ गते प्राज्ञ वैरागी काइँला, प्रोफेसर माणिकलाल श्रेष्ठ, प्राचीन इतिहास तथा संवत्विद् प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मीको सहभागितामा किरात राई यायोक्खा केन्द्रीय कार्यालय कोटेश्वरमा “येले सम्बतः ऐतिहासिकता र समसामयिक सन्दर्भ” अन्तरक्रिया कार्यक्रम ।

– २०६६ साउन २६ गते नवसमन्वय द्वैमासिक पत्रिका र मुन्धुम पब्लिकेसन प्रा.लि.को संयुक्त आयोजना र नेपालीसमाचारडटकम (विश्वास दीप तिगेला) को प्रायोजनमा प्राज्ञ वैरागी काइँलाको अध्यक्षता साथै प्रा.डा. जगदीचन्द्र रेग्मीको प्रमुख आतिथ्यमा मञ्जुल याक्थुम्बा लगायत किरातजन्य संस्थाका अगुवाहरुसँग सांस्कृतिक संस्थानमा “येले संवत्” अन्तरक्रिया कार्यक्रम सम्पन्न ।
– यस लगतै किरात समन्वय समितिसँग मिलेर काम गर्नका लागि प्राज्ञ वैरागी काइँलाको संयोजकत्वमा “किरात येले संवत् अध्ययन सवन्वय समिति” गठन भयो । यस समितिमा सहसंयोजक प्रेम पेघा, सचिवालय सचिव बलिराज खम्बु, सञ्चार संयोजक गणेश राई, स्रोत संयोजक कृष्ण (कुमारी) सुब्बा, सदस्यहरु अमर तुम्याहाङ, क्या. छबिलाल हाङ्स्रोङ, कवि विक्रम सुब्बा, डा. युवराज लिम्बु, शान्ति देवान, दुर्गा राई, उत्तम सुनुवार, शङ्कर साम्पाङ राई, राजकुमार दिक्पाल, रामप्रसाद चेम्जोङ, क्या. बम लिम्बु (कियाचु युके), दिल पालुङ्वा (हङ्कङ), विश्वास दिप तिगेला (ब्रुनाई), डा. लाल–श्याँकारेलु रापचा (जर्मनी), नगेन्द्र इङ्नाम –अमेरिका), देबेन्द्र सुर्केली –मलेसिया), पी.एस. लिम्बु (युएई ), इमाहाङ सेत्लिङ –सिक्किम), एलबी बेघा –कियाचु कतार), हिपेन्द्र राई (युके), नरहाङ राई (किराया हङ्कङ), रामकृष्ण सुनुवार (युके) रहेका थिए ।
– किरात येले संवत् अध्ययन समन्वय समितिको कार्यगत सहयोगी संस्थाहरु किरात समन्वय समिति –किरात याक्खा छुम्मा, किरात सुनुवार सेवा समाज, किरात याक्थुङ चुम्लुङ, किरात राई यायोक्खा), राष्ट्रिय जातीय सङ्ग्रहालय नेपाल, मुन्धुम पब्लिेसन प्रा.लि. र नवसमन्वय पब्लिकेसन प्रा.लि. रहेका थिए ।
– किरात येले संवत् अध्ययन समन्वय समिति बु्रनाई शाखा मदन बान्तावा राईको अध्यक्षतामा गठन भएको थियो । यसको उपाध्यक्ष द्वयमा तरुण सुनुवार र बसन्त जिरेल, सचिव हितेन्द्र चेम्जोङ, सम्पर्क सचिव विश्वास दिप तिगेला, आर्थिक सचिव सुरेन्द्र इङ्नाम, सदस्य विष्णु जिमी याक्खा र डिल्लीशेर कोयु राई साथै सल्लाहकारमा रामप्रसाद लिम्बु हुनुहुन्थ्यो ।
– २०६६ कात्तिक १४ गते किरात येले संवत् अध्ययन समन्वय समितिका संयोजक प्राज्ञ वैरागी काइँलाको संयोजकत्वमा किरात राई यायोक्खाको के.का. कोटेश्वरमा तत्कालीन सभासदहरुसँग अन्तरक्रिया ।
– आजउरा प्रतिष्ठान जावलाखेलमा किरात येले संवत्लाई राष्ट्रिय मान्यता दिलाउन अन्तर्रा्ष्ट्रिय विशेष विचार गोष्ठी आयोजना गर्नका लागि किरात समन्वय समितिका पदाधिकारीहरुसँग अन्तरक्रिया र कार्यक्रम गर्ने निर्णय ।
– स्वदेश तथा विदेशका इतिहासकार, संवत्विद् तथा पञ्चाङ्गविदहरुको कार्यपत्रहरु प्रस्तुत हुने गरी स्वदेश तथा विदेशका किरात प्रतिनिधिहरुको सहभागितामा “किरात येले संवत् अन्तर्रा्ष्ट्रिय विशेष विचार गोष्ठी, १४–१५, नोभेम्बर, २००९” –कात्तिक २८–२९, २०६६) सम्पन्न भयो ।
– यस गोष्ठीले किरात येले संवत् हाङ यलम्बरको स्मारक संवत् भएको, सरकाले यसलाई राष्ट्रिय मान्यता दिनु पर्ने, संसारभर छरिएर रहेका किरातलेहरुले यस संवत्लाई प्रचलनमा ल्याउन आव्हान गर्दै ५ बुँदे “किरात येले संवत् घोषणापत्र – २००९” जारी गर्यो ।
– १४ डिसेम्बर, २०१० –२०६७ मङ्सिर २८ गते) मङ्गलबार किरात राई यायोक्खाको केन्द्रीय निमित्त अध्यक्ष तथा किरात समन्वय समितिका निमित्त अध्यक्षको हैसियतले श्री दुर्गा राईको अध्यक्षतामा आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानको हलमा किरात समन्वय समिति किरात येले संवत् समन्वय समितिका संयोजक तथा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति वैरागी काइँला साथै यस अभियानका अगुवाहरु लगायत किरात समुदायका बुद्धिजीवीहरुको सहभागिता एवम् स्रोत व्यक्तिहरु इतिहासविद् तथा संवत्विशेषज्ञ प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मी, किरात इतिहासकार दुर्गाहाङ याक्खा राईको संलग्तामा किरात येले संवत् काल निनर्धारण सम्बन्धी अन्तरक्रिया गर्ने निर्णय भयो ।

किरात येले संवत् गणनाको आधार र गणना प्रक्रिया
– १४ डिसेम्बर, २०१० –२०६७ मङ्सिर २८ गते) मङ्गलबार किरात राई यायोक्खाको केन्द्रीय निमित्त अध्यक्ष तथा किरात समन्वय समितिका निमित्त अध्यक्षको हैसियतले श्री दुर्गा राईको अध्यक्षतामा आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानमा बसेको बैठकले किरात येले संवत्का काल निर्धारण गर्नका लागि गोपालराजावंशावली तथा काठमाडौँ मालीगाउँमा उत्खननको क्रममा भेटिएको जयवर्माको मूर्ति उभिएको बैठक भागमा उल्लेख भएको संवत् १०७ जुन शक संवत् हो, त्यो ईस्वी संवत् १८५ लाई मिलन बिन्दु मान्ने निर्णय गरियो ।
– यसमा प्राचीन नेपालको इतिहासका ज्ञाता तथा संवत्विद् प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मीले १४–१५ नोभेम्बर २००९ त्यसअनुसार २८–२९ कात्तिक २०६६ मा भएको किरात येले संवत् अन्तर्रा्ष्ट्रिय विशेष विचारगोष्ठीको कार्यपत्रमाथि किरात इतिहासकार तथा संस्कृतिविद् मञ्जुल याक्थुम्बा र किरात इतिहासकार दुर्गाहाङ याक्खाराईको अध्ययन सार संयोजन गरी कालगणना गरियो ।
– यसमा प्राचीन नेपालको इतिहासका ज्ञाता तथा संवत्विद् प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मीले १४–१५ नोभेम्बर २००९ त्यसअनुसार २८–२९ कात्तिक २०६६ मा भएको किरात येले संवत् अन्तर्रा्ष्ट्रिय विशेष विचारगोष्ठीको कार्यपत्रमाथि किरात इतिहासकार तथा संस्कृतिविद् मञ्जुल याक्थुम्बा र किरात इतिहासकार दुर्गाहाङ याक्खाराईको अध्ययन सार संयोजन गरी कालगणना गरियो ।
– गोपालराजा वंशावलीमा उल्लेखित तर गणना विवादित ३१ औँ किरात राजा खुरांजको शासन काल १८ कि ७८ भन्ने विषय खुट्याउन २३ डिसेम्बर २०१० विहिबारका दिन प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मी, मञ्जुल याक्थुम्बा र शङ्कर साम्पाङ राई राष्ट्रिय अभिलेखालयमा गई ३१ औँ किरात राजा खुरांजको शासन १८ वर्ष वा ७८ वर्ष भन्ने बारेमा इतिहार तथा लिपि विशेषज्ञ ऐश्वर्यधर शर्मा, लिपि विशेषज्ञ सिद्धिरत्न शाक्य, अभिलेख प्रमुख भीम नेपाल र अनुसन्धान अधिकृत राजु रिमालको रोहबरमा बसेर गरिएको गोपालराजावंशावलीको मूलप्रति परीक्षण पश्चात् ३१ औँ किरात राजा खुरांजको शासन १८ वर्ष नभई ७८ वर्ष नै रहेको पुष्टि भयो ।
– २७ डिसेम्बरमा २०१० काठमाडौँ अनामनगरमा स्रोतब्यक्तिहरु, किरात समन्वय समितिका प्रतिनिधिहरु, किरात येले संवत् अध्ययन समितिका प्रतिनिधहरुको समुहिक छलफलबाट ई.सं. २०१० मा किरात येले संवत्को काल गणना ३७९० हुने निर्णय गर्यो । गर्णनाको पूर्ण विवरणः

S.No. King’s Name Ruling Yerars Others
1 King Sri Elam (Yalambar) 90 yrs 1779-1689 B.C.
2 King Sri Pelam 81 yrs 1689-1608 B.C.
3 King Sri Melam 89 yrs 1608-1519 B.C.
4 King Sri Cammim 42 yrs 1519-1477 B.C.
5 King Sri Dhaskam 37 yrs 1477-1440 B.C.
6 King Sri Valumca 31 yrs 6 months 1440-1408 B.C.
7 King Sri Humtim 40 yrs 8 months 1408-1367 B.C.
8 King Sri Hurama 50 yrs 1367-1317 B.C.
9 King Sri Tuske 41 yrs 8 months 1317-1275 B.C.
10 King Sri Prasaphum 38 yrs 6 months 1275-1237 B.C.
11 King Sri Pava 46 yrs 1237-1191 B.C.
12 King Sri Dasti 40 yrs 1191-1151 B.C.
13 King Sri Camba 71 yrs 1151-1080 B.C.
14 King Sri Kamkam 54 yrs 1080-1026 B.C.
15 King Sri Svananda 40 yrs 6 months 1026-985 B.C.
16 King Sri Phukom 58 yrs 985-927 B.C.
17 King Sri Simghu 49 yrs 6 months 927-877 B.C.
18 King Sri Julam 73 yrs 3 months 877-804 B.C.
19 King Sri Lukam 40 yrs 804-764 B.C.
20 King Sri Thoram 71 yrs 764-693 B.C.
21 King Sri Thuko 83 yrs 693-610 B.C.
22 King Sri Varmma 73 yrs 6 months 610-537 B.C.
23 King Sri Gumjam (Gunjam’s other name is Gasti) 72 yrs 7 months 536-463 B.C.
24 King Sri Puska (Puska’s other name is Patuk) 81 yrs 463-382 B.C.
25 King Sri Tyapami 54 yrs 382-328 B.C.
26 King Sri Mugamam 58 yrs 328-270 B.C.
27 King Sri Sasaru 63 yrs 270-207 B.C.
28 King Sri Gumnam 74 yrs 207-133 B.C.
29 King Sri Khimbu 76 yrs 133-57 B.C.
30 King Sri Girijam 81 yrs 57 B.C.-22 A.D.
31 King Sri Khuranja 78 yrs 22-100 A.D.
32 King Sri Khiju 85 yrs 100-185 A.D.
Total yrs and monts 1963 yrs 8 months or 1964 years

– यस किरातराजावंशावली अनुसार हाङ यलम्बर प्रथम किरात राजा र खिजु अन्तिम किरात राजा हुन् । उनी पछि राजा जय वर्माले नेपालमा शासन गरे ।
– नेपालका प्राचीन प्रस्तरमूर्ति विशेष तथा तत्कालीन नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति लैनसिंह बाङ्देलको अनुसन्धानात्मक कृति “जय वर्माको मूर्ति र नेपालको वर्मा वंश”को निष्कर्ष अनुसार वर्मा वंश अर्थात् लिच्छवि शासनको आरम्भ १०७ शक संवत् वा १८५ ईस्वी संवत्मा सुरु भएको हो ।
– उल्लेखित ई.सं. बाट पूर्व काल गणना गरेर हिसाब गर्दा निस्कने अङ्क १९६४ –१९६३ वर्ष ८ महिना) मा १८५ घटाएपछि हुन आउने १७७९ –१७७८ वर्ष ८ महिना) योगफलमा ई.सं. २०१७ को योगफल ३७९६ हुन आउँछ ।
– उक्त २७ डिसेम्बर २०१० को निर्णय इतिहासकार तथा संवत् विशेषज्ञ प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मी, किरात समन्य समितिका संस्थापक अध्यक्ष तथा वर्तमान सल्लाहकार मञ्जुल याक्थुम्बा, किरात इतिहासकार दुर्गाहाङ याक्खा राई, किरात येले संवत् अध्ययन समन्वय समितिका तर्फबाट सहसंयोजक प्रेम बहादुर बेघाको संयुक्त हस्ताक्षरमा १० जनवरी २०११ का दिन किरात समन्वय समितिका अध्यक्ष चतुरभक्त राईलाई विशेष कार्यक्रमका बीच “किरात येले संवत् काल निर्धारण प्रतिवेदन” हस्तान्तरण गरियो ।
– उक्त “किरात येले संवत् काल निर्धारण प्रतिवेदन”को बोदार्थ निम्न संस्था तथा महानुभावहरुलाई दिइएको थियो : –१) किरात याक्खा छुम्मा, केन्द्रीय कार्य समिति, ललितपुरस –२) सुनुवार सेवा समाज, केन्द्रीय कार्य समितिस –३) किरात याक्थुङ चुम्लुङ, केन्द्रीय कार्य समितिस –४) किरात राई यायोक्खा, केन्द्रीय कार्य समितिस –५) प्रा.डा. जगदीशचन्द्र रेग्मीस –६) मञ्जुल याक्थुम्बा र, –७) किरात इतिहासकार दुर्गाहाङ याक्खा राई ।

किरात येले संवत् सरकारी मान्यताका लागि भएका प्रयास
– २०६६ साल पुस १ गते टङ्कराम सुनुवारको अध्यक्षतामा किरात याक्खा छुम्माको कार्यालयमा किरात समन्वयस समितिको बैठक बसी किरात येले संवत्लाई सरकारी मान्यता दिलाउनका लागि मञ्जुल याक्थुम्बाको संयोजकत्वमा ज्ञापनपत्र मस्यौदा तयारी समिति गठन गरी अन्तिम रुप दिई सरकार तथा राष्ट्र प्रमुख र सरोकारवाला निकायमा डेलिगेसन निम्न अनुसार गइयो ।
– राष्ट्रपति डा. रामवरण यादवलाई २०६६ माघ १० गते स्मरणपत्र बुझाइयो ।
– सभामुख सुवासचन्द्र नेम्बाङलाई २०६६ माघ ११ गते स्मरणपत्र बुझाइयो ।
– प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाललाई २०६६ पुस ३० गते ज्ञापनपत्र बुझाइयो ।
– संस्कृतिमन्त्री मिनेन्द्र रिजाललाई २०६६ माघ १२ गते मागपत्र बुझाइयो ।
– प्रमुखप्रतिपक्ष दलका नेता पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डलाई २०६६ माघ ७ गते स्मरणपत्र बुझाइयो ।
पात्रो निर्माणका प्रयास –समस्या र समाधान)
– यलम्बर फाउन्डेसनको पहलमा वि.सं. २०६९/०७० त्यस अनुसार सन् २०१३/०१४ मा प्रकाशित किरात येले ३७९२ कलिगत आधारित ५०७३) पात्रो येले संवत्को नाममा प्रकाशित पहिलो पूर्ण पात्रो हो ।

समस्या प्रस्तावित समधान
किरात येले संवत्को पात्रो चान्द्र या सौर्य पात्रोको आधारमा निर्माण गर्ने ? चान्द्र पात्रोका आधारमा किरात येले संवत्को पात्रो निर्माण गर्ने ।
किरात येले संवत्को नयाँ वर्षको आरम्भ दिन माघ १ गते या माघ शुक्ल प्रतिपदालाई मान्ने ? किरात येले संवत्को नयाँ वर्षको आरम्भको दिन माघशुक्ल प्रतिपदालाई मान्ने ।
किरात येले संवत्को समय आधार बिन्दु पाटनको पटुकोडोँलाई मान्ने कि अन्यलाई मान्ने ? किरात येले संवत्को समयको आधारबिन्दु पटुक राजाको दरबार मानिएको पाटनको पटुकोडोँलाई मान्ने ।
अबको बाटो
चारै किरात संस्था र अन्य संंस्थाहरुले सामुहिक छलफल गरी टुङ्गोमा पुगेर सरकारी मान्यता दिलाई अगाडि बढाउनु पर्छ ।

नयाँ बर्षहरु (in 2017):
१. ग्रेग्रियन (क्रिश्चयन) क्यालेण्डरको नयाँ बर्ष जनवरी १, २०१७, Solar
२. पंन्चांग (हिन्दु) क्यालेण्डरको नयाँ बर्ष बैशाक १, २०७४, Lunar
३. बुद्धिष्ट क्यालेण्डर नयाँ बर्ष अप्रिल १, २५५४ Solar
४. हिज्री (मुस्लिम) क्यालेण्डर नयाँ बर्ष सेप्टेम्बर २२, १४३९, Lunar
५. यलम्बर (किरात) क्यालेण्डर नयाँ बर्ष माघ १, ३७९६, Lunar
६. नेपाल सवत (हिन्दु/बुद्धिष्ट) क्यालेण्डर नयाँ बर्ष नोभेम्बर १२, ११३८ Lunar

– विश्वास दीप तिगेला

पुराना सभ्यताहरू र किरात येले संवत:

१. मेसोपोटामियाको सभ्यताको समय 3300-750BC (अर्थात, ५३१७ वर्ष पुरानो)
२. प्राचीन ईजिप्टको सभ्यताको समय 3150 BC – 30 BC (अर्थात, ५१६७ वर्ष पुरानो)
३. सिन्धुघाटीको सभ्यताको समय 2600BC-1900BC (अर्थात, ४६१७ वर्ष पुरानो)
४. माया सभ्यताको समय 2000 BC-1540 AD (अर्थात, ४०१७ वर्ष पुरानो)
५. प्राचीन ग्रीक सभ्यताको समय 800 BC-600 AD (अर्थात, २८१७ वर्ष पुरानो)
६. पर्सियन (फारसी) सभ्यताको समय 550 BC – 651 AD (अर्थात, २५६७ वर्ष पुरानो)
७. छोला राजवंशको समय 350BC-1279AD (अर्थात, २३६७ वर्ष पुरानो)
८. चिनीया सभ्यताको समय 221 BC-1912 AD (अर्थात, २२३८ वर्ष पुरानो)
९. रोमन सभ्यता समय 27 BC-1453 AD (अर्थात, २०४४ वर्ष पुरानो)
१०. मंगोल साम्राज्यको समय 1206-1368AD (अर्थात, ८११वर्ष पुरानो)
११. आज्टेक्स सभ्यताको समय 1428 AD – 1521 AD (अर्थात, ५८९ वर्ष पुरानो)
१२. ईन्का सभ्यताको समय 1438 AD to 1533 AD (अर्थात, ५७९ वर्ष पुरानो)
१३. मुगल साम्राज्यको समय 1526-1857AD (अर्थात, ४९१ वर्ष पुरानो)

टिप्पणीः
१. उल्लेखित १३ सभ्यताहरू मध्ये सबैभन्दा पुरानो सभ्यता मेसोपोटामियाको सभ्यता देखिन्छ जुन ५३१७ वर्ष पुरानो हो । दोस्रो पुरानो सभ्यता प्राचीन ईजिप्टको सभ्यता देखिन्छ जुन ५१६७ वर्ष पुरानो हो । त्यसपछि सिन्दुघाटीको सभ्यता ४६१७ वर्ष पुरानो देखिन्छ ।

२. किरात राजा यलम्बरले यदि ५०७७ वर्ष पहिले नेपाल खाल्डोमा शासन गर्न थालेको हो भने त किरात सभ्यता सन्सारको सबैभन्दा पुरानो सभ्यताहरू मध्ये एक सभ्यता पो हुन गयो त ! यसो हो भने त अहिले सम्मका सभ्यताका अध्येताहरूले किरात सभ्यतालाई अध्ययन नगरेका हुन् त? यो त संभव छैन । अहिले सम्मका सामज शास्त्री, मानव शास्त्रीले किरात सभ्यता सबैभन्दा पुरानो भनि कतै उल्लेख गरेका छैनन् । माया सभ्यता पनि ४०१७ वर्ष पुरानो मात्र देखिन्छ । अरु सभ्यता त ३ हजार वर्ष भन्दा कम समयका सभ्यता देखिन्छन् । यसरी हेर्दा पनि प्रथम किरात राजा यलम्बरको शासन ५०७७ वर्ष पहिले सुरु भएको भन्ने कुरा तथ्यपरक देखिँदैन ।

Ref.
http://www.thetoptens.com/greatest-civilizations/
http://www.ancienthistorylists.com/ancient-civilizations/10-oldest-ancient-civilizations-ever-existed/