१. 16th Century BC मा लेखिएको भनिएको यजुर्वेदको ३० अध्याय, श्लोक नं १६ मा “….गुफाका लागि कोलकिरात आदिलाई …. नियुक्त गर्नु पर्दछ ।“ उल्लेख गरिएकोछ । यो कुन कुन जातका मानिसलाई कहाँ कहाँ नियुक्त गर्दा उचित हुन्छ भन्ने प्रसंगमा मात्र उल्लेख गरिएको प्रष्ट छ । अर्थात, यो बेला ‘कोलकिरात’ भनिनेहरू गुफातिर बस्ने अवस्थामा थिए बनेर बुझिन्छ । (स्रोतः यजुर्वेद, अनुवादक – तिलकप्रसाद लुइँटेल, विद्यार्थी पुस्तक भण्डार, भोटाहिटी, २०६६, पृष्ठ – ३१८)
नोटः 1600BC र हालको 2017 जोड्दा = 3617AD हुन आउँछ । साथै, उल्लेख गरिएको ‘कोलकिरात’ भनेको राज्य नै स्थापना गरेर साम्राज्य सन्चालन गरिरहेको किराती भन्ने बुझिन्न बरु ‘गुफा’मा बस्ने जाति जस्तो बुझिन्छ ।
२. १। 16th Century BC मा लेखिएको भनिएको अथर्ववेदको १० औँ अध्याय, चौथो शुक्तको श्लोक नं १४ मा “किरात जातिका यी कुमारी कन्याहरू हिरण्यी नामको सुन जस्तो चमकदार तथा तेजिलो धार भएको कोदालोले पर्वतीय शिखरमा रहेका औषधिहरू खन्ने गर्दछन् ।“ उल्लेख गरिएकोछ । यो किराती कुमारी कन्याहरूले औषधि खनेर निकाल्ने काम गरेको प्रसंग मात्र हो । (स्रोतः अथर्ववेद, अनुवादक – तिलकप्रसाद लुइँटेल, विद्यार्थी पुस्तक भण्डार, भोटाहिटी, २०६३, पृष्ठ -३२३)
नोटः 1600BC र हालको 2017 जोड्दा = 3617 वर्ष अघि हुन आउँछ । साथै, उल्लेख गरिएको ‘किरात जातिका कुमारी कन्याहरूले औषधिहरू खन्ने’ गरेको प्रसंग मात्र छ यसबाट पनि राज्य नै स्थापना गरेर साम्राज्य सन्चालन गरिरहेको किराती भन्ने बुझिन्न ।
३. “किरात” बारे धेरैले उल्लेख गर्ने गरेको अर्को कृती हो 6th Century BC को ‘किरातार्जुनीय’ (सँस्कृत महाकाव्य) जसमा – “अर्जुनले केही समयका निम्ती छलेर किराती नाम र जात राखेर किरातीहरूबाट धनुर्विद्या सिके साथै उनले किरातीहरूका देवता शिवजीका हतियारहरू पनि चलाउँन सिके ।“ भनि लेखिएकोछ । यो महाकाव्य अर्जुन र पहाड-पर्वततिर वस्ने शिकारी शिव वा किरात वीचको युद्धको कथा हो । युद्धको मैदान हाल भारतको आन्ध्र प्रदेशको विजयवाडा भन्ने ठाउँ रहेको बुझिन्छ ।
(Ref. https://en.wikipedia.org/wiki/Kir%C4%81t%C4%81rjun%C4%ABya)
नोटः यस महाकाव्यमा उल्लेख गरिएका ‘किरात’हरू पनि भारतको हालको आन्ध्र प्रदेशको ‘विजयवाडा’तिर बसोबास गर्ने धनुर्विद्या सिकाउँन सक्ने शिकारी जाति भन्ने बुझिन्छ । यसबाट किरातहरूको समुह काठमान्डु खाल्डोमा मात्र बसोबास नगरेर धेरै ठूलो भूभागमा फैलिएका थिए र अर्जुनलाई धनुर्विद्या सिकाउँने किरातिहरू हालको नेपालकै भूभागका किराती नभएर भारतको आन्ध्र प्रदेशको ‘विजयवाडा’मा तात्कलिन बसोबास गरिरहेका शिकारी ‘किरात’हरू हुन् भन्ने पो संकेत गर्छ । साथै समयावधी पनि 6th Century BC भनेको 600BC र 2017AD = 2617 वर्ष अघि भन्ने बुझिन्छ ।
टिप्पणीः
१) यजुर्वेद र अथर्ववेदहरूमा उल्लेख गरिएका “किरात”हरूको समयावधी ३६१७ वर्ष अघिको देखिन्छ ।
२) ‘किरातर्जुनीय’ महाकाव्यको समयावधी त झन २६१७ अघिको देखिन्छ ।
३) यी ३ वटा प्राचीन ग्रन्थहरूमा उल्लेख गरिएका “किरात” शब्द र तिनको समयावधीलाई आधार माने पनि यलम्बरको समय ५०७७ वर्ष अघिको पुग्दैन भन्ने संकेत गर्दछ । यसबाट पनि यलम्बर संवत ५०७७ तथ्य परक नरहेको पुष्टि गर्दछ ।